موسیقی اصیل ایرانی چیست؟

وی اس تی

موسیقی سنتی ایران از دستگاهها، ملحقات یا متعلقات گوشه های موسیقی تشکیل شده است. دستگاه از دو واژی (دست)و (گاه)به معنای مکان، زمان و نغمه تشکیل شده و مانند لغت پهلوی ((دستان)) در موسیقی زمان ساسانی، به نوعی موسیقی که با دست اجرا می شود، اشاره می نماید .

دستگاه را به معنای وسیع تر می توان به راژمان (System) تعبیر کرد. چه از این حیث نیز موزیک ایرانی به راژمان کامل یونانی شباهت دارد که در موسیقی گذشته یونان حاوی دستگاههای دورین، فریژین، لیدین و ملحقات آنها مانند هیپودورین و هیپوفریژین غیره بوده است.

یک دستگاه موسیقی از نظر قالب، قطعه ای کامل است و مانند سونات سنفونی قواعد و بخش های مختلف ی است که با ساز و آواز اجرا می شود.در موسیقی غربی، معمولآ حتمـا تی که به وسیله ساز یا ارکستر نواخته می شود با موسیقی آوازی تفاوت دارد. ولی در دستگاه موزیک ایرانی، آواز قسمت مهم مرکزی موسیقی است و پارت های قبلی آواز(پیش درآمد و چهار مضراب) و بخش های بعدی آواز(تصنیف رنگ) در واقع به طور مقدمه یا خاتمه موسیقی ، به آن بستگی دارد.

موسیقی سنتی ایران دارای هفت دستگاه پنج آواز است که از متعلقات و ملحقات آن شمرده می شود. از این آوازها چهار آواز متعلق به دستگاه شور، ویک آواز متعلق به دستگاه همایون است.

ب – انواع دستگاهها
- دستگاه شور: (حاوی 15 گوشه)

آواز ابوعطا (حاوی 9 گوشه)

آواز بیات ترک (حاوی 12 گوشه)

آواز دشتی (حاوی 9 گوشه)

آواز افشاری (حاوی 9 گوشه)

2- دستگاه همایون (حاوی 12 گوشه)

آواز اصفهان (حاوی 11 گوشه)

3 – دستگاه سه گاه (حاوی 10 گوشه)

4 – دستگاه چهار گاه (حاوی 10 گوشه)

5 – دستگاه ماهور (حاوی 20 دستگاه)

6 – دستگاه راست پنجگاه (حاوی 14 گوشه)

7 – دستگاه نوا (حاوی 14 گوشه)

ج – پاره ای از خصوصیات دستگاهها

دستگاه شور را مادر آوازهای موسیقی ایرانی نام گذاشته اند، علت آن وجود ملودیهای متنوع مناطق مختلف ایران در این دستگاه است . آوازهای ابوعطا یا دستان عرب، بیات ترک یا بیات زند، آواز دشتی یا چوپانی از ملحقات این دستگاه هستند .

دستگاه همایون که آواز اصفهان را در بر می گیرد، با دستگاه شور کاملآ مفرق است.

دستگاههای سه گاه چهار گاه تا حدودی به یکدیگر شباهت دارند، ولی دستگاه ماهور دستبرخی کاملآ مفرق است، و گام آن با گام بین المللی مطابقت دارد.

دستگاه راست پنجگاه، قدیمی ترین دستگاه موزیک ایرانی محسوب می شود که شباهت بسیاری با دستگاه ماهور دارد.

بطوریکه گاهی از بزرگان آهنگ ، این دو دستگاه را یکی می دانسته اند، و آخرین دستگاه موسیقی دستگاه نواست که در گاهی قسمت ها با دستگاه شور نزدیک می نماید.

تعریف آواز

آواز مجموعه ای از نغمه هاست که با ریتم آزاد، و گاهی اوقات با وزن آمیخته با میزان اجرا می گردد. آوازها در اصل پارت ی از دستگاهها می باشند .
تعریف گوشه

در هر دستگاه آواز تعدادی گوشه با اسامی مختلف به کار می رود. گوشه، جزء کوچکی از آهنگ است که به تنهایی استقلال ندارد، ولی هر گوشه به موسیقی خاصّی خوانده و نواخته می شود نوازنده خواننده روی این گوشه ها بدیهه نوازی بدیهه خوانی می کنند.

در ناریخ آهنگ ایران بیش از یک هزار کوشه متداول بوده است که امروزه فقط حدود یکصد و پنجاه گوشه در قالب هفت دستگاه و پنج آواز خوانده و نواخته می شود، و مابقی آنها در رهگذر تاریخ به فراموشی سپرده شده اند.